Gruba. Oczywiście, tylko gruba. Bardzo gruba. Choć, oczywiście, niezbyt ciężka, w każdym znaczeniu tego słowa. Taka, żeby dało się ją jakoś utrzymać. I wytrzymać. Ale gruba po prostu musi być. Takie lubię najbardziej i wiem, że nie jestem w tym odosobniona. Powieść. Jedyna kobieta, przy której słowo „gruba” brzmi jak rozkoszna obietnica i nie zalatuje tym stresogennym, neurotycznym zapaszkiem brokułów na parze – „och, nie, dziękuję, naprawdę, w tym tygodniu jem tylko brokuły, bo jestem TAKA GRUUUBA…” Ale wracajmy do powieści. No więc kocham zabrać taką grubą do łóżka albo na kanapę i dać się jej porwać, wciągnąć, sponiewierać nawet, naprawdę to kocham, jak wiele innych znanych mi, osobiście lub ze słyszenia, osób. Chcemy czytać grube powieści, i takie też chcemy pisać. Co zresztą ma sens, prawda? Tyle, że jeśli przeczytanie liczącej, powiedzmy, 500 stron powieści wymaga czasu, a także pewnego zaangażowania, to co dopiero jej napisanie. Postaci, wątki, tło… cały ten, no, research… Nie wspominając już o tym, co właściwie powinno znaleźć się na początku tej wyliczanki – pomyśle, który zbierze to wszystko do, excusez le mot, kupy. Kupa roboty, prawda? To nie przypadek, że większość pisarzy zaczyna od opowiadań. Opowiadania, no właśnie… osobiście długo nie przepadałam. Wciągnie się człowiek w akcję, przywiąże do bohatera, zaintryguje – a trzy strony dalej jest już po wszystkim. Przeżywałam ten żal wielokrotnie, bo przecież opowiadania też czytałam. Wśród lektur na różnych etapach edukacji było ich sporo. Więc kiedy jeden z moich przyjaciół, fotograf czytujący wyłącznie instrukcje obsługi aparatów, poprosił mnie o coś do czytania – „tylko wiesz, żeby to było krótkie, ale rozumiesz, naprawdę krótkie” – właściwie nie musiałam się długo zastanawiać. Dałam mu „9 opowiadań” Salingera i na efekt też nie czekałam długo – zadzwonił do mnie następnego dnia o siódmej rano – o siódmej rano, w sobotę, rozumiecie? – i powiedział tylko: „To opowiadanie… to pierwsze… no to po prostu jest mistrzostwo świata”. Cóż, polemiki nie było, bo akurat jestem tego samego zdania. Mistrzostwo świata w kategorii Dzieło Literackie na 20 stron. Okazuje się, że 20 stron zupełnie wystarcza, żeby przenieść czytelnika na inny poziom. Żeby go ponieść w nieznane. Jeśli powieść jest jak podróż – ze wszystkimi jej meandrami, spotykanymi po drodze ludźmi, widokami, które przesuwają się powoli za oknami różnych środków transportu, i tak dalej, i temu podobne – to opowiadanie jest jak porwanie przez obcych albo nagła teleportacja do innego kraju (w zależności od tego, czy bliżej nam do konwencji sci-fi czy odmiennych stanów świadomości hinduskich mistyków). Opowiadanie, z definicji krótkie (short story) musi na 10-20 stronach pokazać i oddać to, na co przeciętna powieść ma ich 250. Jedziemy na skróty, to chyba oczywiste? Postać zbudowana na jednym dialogu. Sytuacja pokazana w dwóch celnych zdaniach. Na więcej nie masz czasu, a przede wszystkim miejsca. Nie będę się rozwodziła nad zasadami, jakimi rządzi się pisanie krótkich form literackich, bo w sieci jest wiele miejsc, gdzie są one rzetelnie przedstawione. Ale… gdybym właśnie chciała napisać swoje pierwsze opowiadanie, to zaraz po zapoznaniu się z zasadami przeczytałabym ciurkiem ze 20-25 takich, które już powstały, takich naprawdę dobrych. Najpierw tak po prostu, a potem jeszcze raz, już odnotowując w pamięci, albo gdzie indziej, fragmenty, które zwróciły moją uwagę, spodobały mi się, poruszyły mózg albo emocje. Że 25 to dużo? Oj tam, w przeliczeniu na strony to mniej więcej tyle, co jedna powieść, z tych grubszych. Więc Salinger, tak, koniecznie. I Hemingway. Capote. I Rushdie. Borowski, Woolf, Lem. Bradbury. Munro. Wiem, trochę chaotyczna ta lista i, oczywiście, niekompletna. Ale naprawdę jest z czego wybierać. I warto spróbować. Bo mimo szczerych chęci a nawet umiejętności, nawet talentu, nie każdy napisze grubą, czy choćby chudą powieść. Nie mówiąc już o jej wydaniu. A opowiadanie to taka forma na miarę zwykłego śmiertelnika, takiego jak ja i Ty. I do druku krótsza droga. To co – teleportujesz? Joanna Nałęcz Atrament bardzo...
Read More„Jak to jest możliwe, że tą książką zachwyca się tyle osób, tylko nie ja? Czy naprawdę nikt nie widzi jej niedociągnięć? Właśnie z ich powodu tak ciężko mi się ją czytało. Mimo dużego potencjału jest słabo napisana. Jakim więc cudem inni połykają ją w kilka godzin i są tacy nią zaaferowani? A może coś jest ze mną nie tak? Może ja się zwyczajnie czepiam? Przecież każdy ma inny gust i czego innego oczekuje od literatury. W końcu kto powiedział, że „dobra” książka będzie podobać się każdemu, albo że nie można zachwycić się „złą” książką? A co to w ogóle znaczy dobra i zła książka? A ja? Czego ja szukam w literaturze?” Jeśli jakość spotkań autorskich można oceniać na podstawie ilości pytań w głowie, z jakimi się z nich wychodzi, to mogę śmiało powiedzieć, że brałam niedawno udział w świetnym spotkaniu pisarskim, i to z debiutującą autorką! Burzy szalejącej pośród moich myśli jeszcze długo nie mogłam uciszyć. No bo jak to jest z tą „dobrą” i „złą” literaturą? Prędzej czy później każdy pisarz i każda pisarka stanie przed tym pytaniem. I kompletnie nieistotne jest, czy znajdzie na nie obiektywną odpowiedź. Ważne, że musi samodzielnie uporać się ze swoimi wewnętrznymi definicjami. Czego szukasz w literaturze? Na pewno padną tu różne odpowiedzi. Ja szukam zachwytu: nad bohaterami, strukturą książki, fabułą, wartką akcją, językiem, atmosferą, ideą, czy też umiejętnościami pisarskimi autora lub autorki. W zależności od tego, w jakim jestem akurat momencie życia, szukam rozrywki, chwili zapomnienia, inspiracji albo refleksji. Często, kiedy chodzę między bibliotecznymi regałami, wybieram książki intuicyjnie. Nagle dostrzegam nazwisko na boku książki. Sięgam po nią, czytam opis i już wiem, że intuicja po raz kolejny dobrze mną pokierowała; że tego właśnie mi potrzeba. Lubię to uczucie, kiedy zamykam przeczytaną książkę i uśmiecham się pod nosem, bo znalazłam w niej coś, co mnie zaskoczyło, zachwyciło lub zmusiło do refleksji. To znaczy, że wniosła coś wartościowego do mojego życia. Wtedy zwykle czekam dłuższą chwilę, zanim ją przetrawię w sobie i będę gotowa na rozpoczęcie kolejnej. Dobra i zła literatura, czyli jaka? Jak więc ocenić, czy książka jest „dobra” czy „zła”? Skoro każdy z nas ma inne wobec literatury oczekiwania, szuka innych rodzajów książek. Wiadomo, że o gustach się nie dyskutuje. Dla jednych spełnieniem potrzeb będzie skandynawski kryminał, dla drugich książka obyczajowa z happy endem, a dla trzecich poradnik efektywnego blogowania. Jak więc porównać ze sobą tak rozbieżne gatunkowo i merytorycznie książki? No nie da się, zwyczajnie się nie da! Dlatego sprawdza się tu moja osobista definicja, która głosi, że jeśli książka spełniła twoje oczekiwania, to znaczy, że jest to dobra książka, dobra dla ciebie. I nie ma znaczenia, czy wrzucimy do jednego worka różne gatunki literackie, czy zamkniemy się w rozważaniach nad jednym, wybranym gatunkiem. Istotne jest to, czy książka spełniła twoje potrzeby. No a co z warsztatem pisarskim? Przychodzi w końcu taki moment, kiedy trzeba zadać sobie pytanie, czy umiejętności pisarskie wpływają na ocenę książki? Przyznam, że sfrustrowałam się okrutnie moim odkryciem. Otóż dla wielu ludzi nie ma żadnego znaczenia, czy opisy miejsc w książce zachwycają, czy dialogi są napisane naturalnie i wiarygodnie, czy bohaterzy są „z krwi i kości”, czy styl autora bądź autorki przykuwa naszą uwagę, czy w tekście są błędy gramatyczne, stylistyczne i wszelkie inne. Ważne jest dla nich to, czy książka „ich porwała”, a więc czy w momencie czytania udało im się zapomnieć o świecie na zewnątrz. Są jednak i tacy, dla których czytanie jest przyjemnością intelektualną. Oni dostrzegą w książce każdy jej walor i każde niedociągnięcie. Nawet, jeśli książka ma duży potencjał, jej czytanie będzie im szło jak po grudzie; będą zgrzytać zębami i wywracać oczami przy każdym drętwym opisie, sztucznym dialogu, czy mało wiarygodnym bohaterze. Słabo napisanej książce nie uda się „porwać” za sobą „takiego” czytelnika. „Takiego”, czyli tego, który dużo czyta i wie (albo chociażby intuicyjnie czuje), czy książka jest napisana poprawnie. Warto więc odpowiedzieć sobie na pytanie „Dla kogo i po co piszę?”. Dla siebie i własnej satysfakcji z posiadania książki na półce, czy dla czytelnika, któremu chcę przekazać coś ważnego i osobistego? Uprzedzę tylko twoje rozważania i dodam, że każda odpowiedź jest...
Read MoreZanim zaczęłam stukać w klawiaturę laptopa, żeby ułożyć w tekst przemyślenia o pisaniu scen erotycznych, przeszukałam Internet w poszukiwaniu informacji. Byłam ciekawa, co inni sądzą na ten temat. Znalazłam sporo artykułów, dzięki którym poczułam się spokojna. Okazało się, że nie taki diabeł straszny, jak go malują. Przede wszystkim przestań panikować. Kiedy w twojej głowie zrodziła się myśl o fizycznym zbliżeniu bohaterów, zapewne automatycznie włączyła ci się czerwona lampka. „Ale jak to, mam opisać seks? Ale jak? Nie, nie, odpada. Nie dam rady! Nie umiem!”. Spokojnie. Najpierw odpowiedz sobie na pytanie, dlaczego się boisz? Wstydzisz się pisać o seksie? A może zwyczajnie nie wiesz, jak się do tego zabrać? Wstyd odłóż na bok. Potraktuj ten opis jak wyzwanie. To scena jak każda inna. W końcu pisarz czy pisarka ciągle „walczą” ze słowami, obrazami, emocjami, które próbują przelać na papier. Czym pisanie o seksie miałoby różnić się od pisania o pościgu, kłótni, marzeniach? Przejdźmy do kwestii technicznych. Pisać szczegółowo czy metaforycznie? Odpowiedź brzmi „Ani tak, ani tak”. Jeśli będziesz pisać zbyt szczegółowo, skupiając się wyłącznie na kolejnych czynnościach bohaterów, osiągniesz wulgarny, pornograficzny efekt. Jeśli opiszesz seks wyłącznie metaforycznie, wyjdzie z tego nudna, kiczowata, romantyczna scena. Tajemnica tkwi w harmonii. Nie unikniesz zobrazowania tego, co robią bohaterowie. Użyj do tego słów, które wydają ci się naturalne. Pisz tak, jak piszesz każdą inną scenę, czyli używając słów, którymi myślisz. Nie sil się na sztuczną wzniosłość ani na wymuszoną wulgarność. Pomyśl, co chcesz pokazać tą sceną a słowa zaczną same układać się w wersy. I pamiętaj, że seks to emocje! Pokaż psychikę bohaterów! W końcu seks zaczyna się w głowie, prawda? To nie tylko fizyczne zbliżenie, ale także cała gama emocji: pożądanie, zmysłowość, niecierpliwość, napięcie, radość, niepewność, przyjemność, a może także ból i lęk? Pomyśl o tym i na tym się skup, pokaż co przeżywają bohaterowie. Co chcesz pokazać sceną erotyczną? To kluczowe pytanie. Celowo zadaję je na końcu, kiedy padły już pytania o to, czego się boisz/wstydzisz w erotyce oraz jakim językiem ją opisywać. Kiedy napiszesz pierwszą wersję swojej sceny, przeczytaj ją i zastanów się jeszcze raz, czemu ma ona służyć? Czy jest istotna dla akcji lub fabuły? Czy mówi coś ważnego o bohaterach? Jeśli tak, przeanalizuj ponownie język, jakim opisujesz seks. On również wiele mówi o twoich bohaterach (kim są; jaką mają osobowość, intencje, w jakiej są relacji, na ile się znają, co do siebie czują itp.) i o znaczeniu samej sceny (dlaczego chcesz pokazać seks). A może dojdziesz do wniosku, że jest ona właściwie niepotrzebna? Wtedy wyrzuć ją bez skrupułów. Czy zawsze musi być to seks? W jednym z moich ukochanych filmów „Przed zachodem słońca” jest scena, w której Julie Delpy i Ethan Hawke, czyli Celine i Jesse, spotykają się po 9 latach od czasu nocy wspólnie spędzonej na wałęsaniu się po Wiedniu, rozmowach i bliskości. Obiecali sobie wtedy, że za pół roku spotkają się w umówionym miejscu. Miał to być test na to, czy ich uczucie jest czymś więcej niż tylko chwilowym uniesieniem. Do spotkania doszło dopiero 9 lat później w Paryżu. Bohaterowie mają zaledwie godzinę, żeby streścić sobie minioną dekadę z ich życia. Film kończy się sceną w mieszkaniu bohaterki. Celine gra na gitarze i śpiewa piosenkę, którą napisała po tamtej wspólnej nocy. Tańczy, opowiada o wszystkim i o niczym a w powietrzu cały czas wisi pytanie „I co będzie dalej?!”. Jest gęsto, intymnie, zmysłowo. Nie ma ani jednego pocałunku, żadnej bliskości. Jest za to mocno wyczuwalne napięcie i wyczekiwanie. Piękna scena. Okazuje się, że czasami (a może częściej niż czasami) wyobraźnię bardziej pobudza to co niedopowiedziane, nienazwane, niezasmakowane i nieprzypieczętowane; to, co jest efemeryczne, zasygnalizowane, niepewne a przez to przyciągające. Takie sceny osobiście lubię najbardziej. Pomyśl, ile i w jaki sposób można pokazać zmysłami: gestami, spojrzeniem, zapachem, słuchem, sygnałami płynącymi z ciała, emocjami, a nawet samą atmosferą. Jakie to doskonałe ćwiczenie pisarskie! Nie tylko musisz pobudzić wyobraźnię czytelników, ale przede wszystkim swoją własną! Na którąkolwiek drogę się zdecydujesz, trzymam za Ciebie kciuki. Anna Kopaczewska Trenerski FB...
Read MoreNie, od razu uprzedzam, że nie będę piętnowała tu błędów językowych, choć są rzecz jasna takie, od których dostaję gęsiej skórki, jak od skrzypienia styropianu. Nie przepadam, kiedy ktoś mówi „włanczać”, „tą książkę” i „ilość ludzi”. Ale to oczywiste, przecież nie będę przekonywała nikogo, a już zwłaszcza nikogo zainteresowanego pisaniem, że poprawność językowa jest bardzo ważna, bo to jak przekonywać, że bardzo ważna jest… no dobrze, w tym miejscu anegdota: byłam otóż kiedyś, trochę przez przypadek, na przyjęciu weselnym, na którym pan młody koło 11.30 wieczorem – to znaczy kiedy za sprawą eliksiru „Absolut” skontaktował się już ze swoją wewnętrzną mądrością – oznajmił, że prosi o ciszę, bo chce powiedzieć coś, co jest wynikiem jego wieloletnich przemyśleń. Coś, co doprowadziło go do tego oto pięknego dnia. Coś, z czym wielu z nas może się teraz nie zgodzić, ale kiedyś, jest tego absolutnie pewny, wszyscy przyznamy mu rację… rację absolutną… Kiedy napięcie stało się nie do zniesienia, pan młody powiódł w końcu po twarzach gości przekrwionym nieco wzrokiem, podniósł do góry wskazujący palec, zawiesił dramatycznie głos i… „Rodzina jest bardzo ważna” – obwieścił tonem Mojżesza objaśniającego diagram na kamiennych tablicach. Wtedy nie było jakoś chętnych do dyskusji, i teraz pewnie też nie będzie. Poprawność językowa jednak sobie, a życie sobie, życie jest na ogół niepoprawne i dlatego wystąpię teraz z szokującą tezą, że błędy też są bardzo ważne, a żeby pisać, a zatem wędrować – w tym także interesująco błądzić – po bezdrożach języka, osoba dobrze wyedukowana, taka, co to nigdy nie mówi „włanczać”, powinna dużo słuchać. Słuchać wszędzie, słuchać wszystkich, słuchać czasem z zamkniętymi oczami, czasem z otwartymi, a nawet… Dochodzimy do wyznań. Trochę wstydliwych. Bo ja kocham słuchać i czasem mam wrażenie, że przekraczam tę cieniutką jak włos granicę, jaka dzieli słuchanie, od tego, no, sami wiecie od czego. Od podsłuchiwania. Bo to oczywiście nie moja wina, że w nabitym tramwaju, gdzie naprawdę nie mam żadnego pola manewru, słucham rozmowy dwóch młodych pań – „No ja cie, ale te są super, no mega, kurde, ekstra, gdzie robiłaś?” „Nie, sama se zrobiłam, no serio, taki zestaw, wiesz, kupiłam, ale ja mam swoje dość długie, tak że dałam radę” „Ja bym nie dała, siorka mi robi, bo mam krótkie…” Ożywiam się, bo przysypiałam już trochę, i żałuję, że mam dziewczyny za plecami, bo nie jestem w stanie dociec, o czym mówią i co mają krótkie albo długie. Może nogi? Ale zaraz wszystko się wyjaśnia i robi się w związku tym jeszcze ciekawiej. „No, a moja szefowa to dopiero ma problem, bo wiesz, ona jest Azjatką, tak ze ma, normalnie, przewalone” „Tak? A czemu?” „No słuchaj, ja też nie wiedziałam, że im rzęsy rosną na dół, tak wiesz, dziwnie, inaczej jakoś, no i ona nie może se przedłużyć. Czaisz? Nie ma ich jak przykleić, a nawet jakby, to wiesz, opadają jej na oczy” „Jaaa… no to rzeczywiście słabo.” „No. Nawet próbowała podkręcać na zalotce, ale wtedy…” Mój Boże, wiedziałam, że Azja boryka się z wieloma problemami, przeludnienie i tak dalej, ale żeby nawet rzęsy… Dziewczyny tymczasem przepychają się do wyjścia, a ja wciągnęłam się na tyle, że też się podrywam, chociaż to wcale nie mój przystanek (nie łudźmy się – to jest już podsłuchiwanie) i sunę za nimi, nękana gorączką ciekawości – co było dalej? Co było dalej, w tym egzotycznym świecie, w którym nosi się sztuczne rzęsy i takie strasznie wysokie obcasy i takie króciutkie lawendowe futerka, i takie długie włosy (czasem naprawdę warto włączyć wizję – dlatego właśnie napisałam wcześniej o słuchaniu z otwartymi oczami), ale dziewczyny żegnają się, cmok, cmok, no pa, widzimy się jutro na zumbie – a ja zostaję na obcym przystanku i następny tramwaj mam za dwanaście minut. Wchodzę więc do spożywczego tuż obok i już wiem, że warto było wysiąść. „Dej no mi pani jeszcze tego sera… nie, nie tego, tamtego, nie, nie tego, tego tam, tak, tego… A un świeży jest? A dobry? Jadła go pani? Ja? To tak ze dwaścia deko, ja, ino cienko, bo jak plastry som takie rubsze, to mój nie ruszy…” No, mniam, mniam. Odnotowałam sobie w pamięci co...
Read More„[..]Teraz czekam, aż ukroisz nać Dodasz cukru, narwiesz bzu Z imbirem Smakuje mi, choć nie przywykłem, nie przywykłem Kanciaste mam smakowe kubki, za płytkie [..]” Znasz tę piosenkę Korteza? To jedna z moich ulubionych. Kiedy słyszę jej słowa, pamięć od razu podsuwa obrazy. Przypominają mi się wiosenne dni, kiedy w powietrzu unosi się zapach bzu, najpierw delikatny i ledwo wyczuwalny a im bliżej krzewu, tym bardziej wyrazisty, słodki i duszny. Czujesz ten zapach? Powracają też do mnie wspomnienia jesiennych wieczorów, gdy dla rozgrzania zmarzniętego wiatrem i deszczem ciała, piję gorącą herbatę z ostrym, korzennym imbirem. Podkreślam jej smak dodając do niej kwaśny sok z cytryny a dla równowagi odrobinę słodkiego, kleistego miodu. Czujesz ten smak? Pisanie zmysłami jest bardzo ważne. Pozwala poczuć czytelnikowi (a jeśli opis jest naprawdę dobry, to poczuje to niemalże namacalnie!), atmosferę miejsca, smaki, zapachy, fakturę przedmiotów, a nawet emocje. Tekst napisany zmysłami sprawi, że czytelnik poczuje na własnej skórze, że jest obok bohaterów, współodczuwa z nimi i patrzy ich oczami. Nie ma co liczyć na to, że kubki smakowe twojego czytelnika będą równie kanciaste jak w piosence Korteza. No chyba, że bardzo się o to postarasz, serwując opisy typu: „Maja weszła do kuchni. Zaparzyła sobie kawę. Ukroiła kawałek ulubionego tortu czekoladowego i usiadła w fotelu, aby odpocząć po ciężkim dniu. Z przyjemnością zajadała się tortem, zapominając powoli o zmęczeniu.” Czy ten fragment sprawia, że czujesz zapach kawy, smak czekolady na języku i obolałe ze zmęczenia nogi? A gdybym napisała go tak: „Maja ukroiła kawałek ciasta czekoladowego i usiadła w wiklinowym fotelu w salonie. Wyciągnęła mocno przed siebie nogi, czując jak rozciąga przy tym każdy napięty mięsień. Sięgnęła po srebrną łyżeczkę z grawerowanymi floresami i wbiła ją delikatnie w sporą porcję ciasta. Gdy włożyła je do ust, poczuła na języku nieznacznie rozpływające się kawałki zeszklonej masy karmelowej. To delikatne chrupanie w ustach zawsze sprawiało jej przyjemność. Rozgryzła je, a wtedy z wnętrza ciasta wypłynęła odrobinę gorzka czekolada, masując słodko podniebienie. Przymknęła oczy. Jej myśli płynęły beztrosko a ona nie starała się zbytnio nadać im konkretny kierunek. I słusznie, bo wypalone zmęczeniem ciało rozpaczliwie domagało się błogiego ukojenia.” Czy teraz czujesz różnicę? Oczywiście nie chodzi o to, aby każdy opis, każdy fragment książki był nasycony odczuciami zmysłowymi. Przyniesie to odwrotny skutek. Czytelnik zacznie się męczyć próbując nadążyć za bohaterami w gąszczu ich szczegółowych wrażeń. Tak napisany tekst będzie zwyczajnie nudny. Wybieraj świadomie fragmenty i elementy, które chcesz podkreślić! No tak, ale co zrobić, żeby pisać zmysłami? Przede wszystkim wsłuchaj się w siebie. Jak twoje zmysły odbierają daną sytuację? Jeśli piszesz, że twoja bohaterka ucieka przed ulewą, postaw się w jej sytuacji. Co widzisz i słyszysz wokół siebie? Ptaki ulatują przed burzą. Wiatr świszcze w gałęziach drzew, wyginając je silnie. Jakieś dziewczynce wicher porwał czapkę. Dzieci chowają się całą gromadką pod daszkiem klatki schodowej. A jak twoje ciało reaguje na dotyk pierwszych kropli deszczu? Masz dreszcze, gęsią skórkę, czy może czujesz kłębiący się w żołądku strach przed grzmotami? Obserwuj jak reagują wszystkie twoje zmysły. Poznaj siebie, a na pewno pozwoli ci to głębiej poznać twoich bohaterów i jeszcze lepiej napisać ich historię. Anna...
Read More