Tag: jak napisać książkę

Czytelnia Porady pisarskie

Zostań DOP czyli jak używać światła w opisach wnętrz

Opisy to takie kawałki, które często opuszczamy. Bo są nudne, to znaczy, że są źle napisane. Dobry opis wpleciony w akcję jest wspaniały, porywający, przenosi nas do świata bohatera, powoduje, że czuję jakbym tam była! W tym miejscu dokładnie, o którym czytam, nieważne, czy to jest fikcja czy reportaż, tekst podróżnika o Tajlandii czy recenzja nowej kawiarni. Każdy tekst, który dzieje się gdzieś, potrzebuje dobrego opisu. Bez niego jesteśmy zawieszeni w próżni, wydarzenia dzieją się pośrodku białej plamy. Pisałam już o opisach przyrody i o tym jak wprowadzić do opisu ruch. A dziś chcę Cię zachęcić do wprowadzenia do opisu światła.

Zauważ, że światło jest bezustannie obecne w rzeczywistości. Bardzo różne światło, w zależności do tego czy jest naturalne czy sztuczne, czy mówimy o wnętrzu czy o ulicy, o rodzaju wnętrza – bo światło jest inne w malutkiej sypialni i w hali dworca, a przecież oba są wnętrzami, o tym na co to światło jest skierowane – czy jest punktowe czy rozproszone, co ma oświetlać, jaką ma temperaturę… Może dostajesz teraz zawrotu głowy, kiedy nagle do Ciebie dociera jak bardzo wiele jest możliwości. Niestety zazwyczaj opisy wnętrz kompletnie pozbawione są światła, a raczej światło nie jest w nich zaznaczone, nie odgrywa żadnej roli, bardzo rzadko wiemy o nim cokolwiek. Czas to zmienić!

Każde wnętrze zmienia się w zależności od oświetlenia. Wie o tym doskonale każdy DOP czyli Director od Photography, dyrektor fotografii, odpowiedzialny w filmie za zdjęcia. Zanim będzie cokolwiek kręcił, analizuje zastane światło albo projektuje światło, którego użyje.

Przecież od tego, jakiego światła użyjemy, gdzie będzie jego źródło, pod jakim kątem będzie padać zależy jak będzie wyglądać wnętrze.

Ten sam salon zalany słońcem i w pochmurny dzień wygląda inaczej, a jeszcze inaczej kiedy zapalimy lampę na stoliku i jeszcze inaczej kiedy zaświecimy na suficie wielki żyrandol. Inne elementy będą widoczne, na pewno nie raz ci się zdarzyło zauważyć jak brudne są szyby kiedy słońce nagle zaświeciło w okna, zauważyć pod kątem zakurzoną podłogę, zwrócić uwagę w świetle lampki na wytarty sztruks na fotelu, czy zauważyć zupełnie wcześniej niewidzialny obrazek na ścianie kiedy ktoś zapali nad nim światełko.

Kiedy piszesz opis masz do wyboru dwie drogi:

kiedy piszesz prawdę to znaczy posługujesz się istniejącym wnętrzem – przyjrzeć się dokładnie wnętrzu, które opisujesz i zauważyć w nim światło, również o różnych porach dniach i zaobserwować jak to miejsce się zmienia, jak i gdzie światło pada, co wydobywa, co zostawia w cieniu, jak się układa na materiałach, na kantach mebli, gdzie przebiega jego granica.

kiedy piszesz fikcję i wymyślasz wnętrze – zastanowić się jakie jego elementy chcesz pokazać, na to chcesz zwrócić uwagę czytelnika i tak „zaprojektować” światło, żeby to zrobić. Chcesz pokazać że pokój jest zagracony i pełen przedmiotów po sufit? Zapal u góry pojedynczą mocną żarówkę, która obleje graty, a kąty zostawi ciemne. Zależy Ci na kryształowym wazonie po babci? Postaw niedaleko lampę z ciepłym światłem, a obok świecie, których ogniki będą migać setkami odbić w krysztale.

Mam nadzieję, że to dla Ciebie jasne. I że Twoje opisy będą od teraz pełne światła!

Czytelnia Porady pisarskie

JAK NAPISAĆ DOBRE STRESZCZENIE

Jeśli będziesz kiedyś szukać wydawcy dla Twojej książki to potrzebne Ci będzie streszczenie. Często mówię o Tym jak powinien wyglądać mail z propozycją wydawniczą, pytam też o to redaktorów dużych wydawnictw w trakcie spotkań z cyklu „Spotkania z redaktorami”. które mam przyjemność współtworzyć z Kraków Miasto Literatury Unesco. Do tej pory zarówno Agata Pieniążek ze Znaku jak i Maciej Byliniak z Dwóch Sióstr potwierdzili to, co powtarzam autorom, z którymi pracuję: potrzebne jest dobre streszczenie.

Continue reading „JAK NAPISAĆ DOBRE STRESZCZENIE”
Czytelnia

JAK NAPISAĆ DOBRY OPIS PRZYRODY

Sama nazwa „opis przyrody” wzbudza w wielu osobach niechęć, już widzę jak część z was się wzdryga kiedy czyta tytuł tego artykułu. Oczywiście od razu przed oczami stają nam ciągnące się w nieskończoność, nudne jak flaki z olejem, kompletnie oderwane od fabuły opisy przyrody, które skutecznie omijaliśmy czytając lektury szkolne. Jak pewnie się domyślasz, to stereotyp, niemający wiele wspólnego z ciekawą literaturą. Nie znasz żadnych dobrych opisów przyrody?

Proszę bardzo:

Wypłynęliśmy na poszukiwanie delfinów. Znaleźliśmy je w małym głębokim jeziorze otoczonym drzewami kapokowymi i porośniętymi pistią rozetkową oraz ogromnymi białymi liliami z żółtymi pręcikami, wokół których roiły się miedziane chrząszcze. Patrzyliśmy na delfiny aż do zachodu słońca. Unosiły się i opadały jak fale, zostawiając za sobą migotliwe jak żywe srebro ślady, które utrzymywały się na wodzie niczym sen po przebudzeniu. Nad jeziorem rozlegały się dziwne zawołania skrzydłoszponów rogatych, korpulentnych czarno-białych ptaków, brzmiące jak skrzyżowanie wrzasku małpy i gęsi, kończone na przemian gulgotem i niezwykle głośnym trąbieniem.

/ „Podróż różowych delfinów” Sy Montgomery/

Przez czternaście godzin brnęliśmy na zachód przez zmieniającą się pustynię. Całymi kilometrami korzenie bożodajni i wierzb wyłaniały się na powierzchnię, tworząc na piasku archipelagi pokryte białymi jak kości gałązkami. Potem ziemia wygładzała się w sawannę zbielałej trawy, porastającą tak zasoloną glebę, że przypominała śnieżne pola. Jastrząb na pniaku czekał, aż coś się poruszy. Nad podziemną wodą lśnił zielony tamaryszek. Potem znowu wyłoniły się roztrzęsione wydmy, których żółte ostrza wyginały się pod pustym niebem. 

(…)

Pustynny płaskowyż usiany kraterami kopaczy soli był po horyzont zarzucony żwirem. Kiedy wysiedliśmy, owiał nas ciepły wiatr. Oaza za nami nadawała horyzontowi barwę limonek, dymiły dwa kominy fabryczne. Przed nami rozciągała się pustka. Kłąb pyłu wędrował leniwie po niebie. Wszędzie wokół nas widniały żółte kręgi piasku, leżały kawałki drewna i zbielałe kości. 

/„Cień jedwabnego szlaku” Colin Thubron/

Jeśli myślisz, że bardzo długo szukałam tych fragmentów, to się myślisz. Sięgnęłam po dokładnie dwie pierwsze książki na brzegu półki niedaleko biurka, przy którym piszę i otworzyłam każdą z nich na chybił trafił. Bardzo Cię zachęcam do swoich poszukiwań, sięgnij po książkę, którą masz obok i przekonaj się jak w niej wyglądają opisy przyrody. Jak widzisz, te, które przytoczyłam, nie mają nic wspólnego z nudnymi flakowatymi opisami. Dla mnie są ciekawe, wciągające, tworzą atmosferę, powodują, że czuję jakbym tam była razem z narratorem.

Jak pisać dobre opisy przyrody?

Przede wszystkim zastanów się co w takim opisie ma być, jakie ma mieć elementy. Przyjrzyj się tekstom wyżej. Co w nich jest opisane, na co narrator zwraca uwagę, co nam pokazuje? Tam gdzie, może nie być dla Ciebie oczywiste co mam na myśli, podałam w nawiasie przykłady.

rośliny

zwierzęta

kolory

światło

dźwięki

zapachy

porę dnia

kształty (żółte ostrza wydm, korpulentne ptaki, kręgi piasku)

fakturę (ziemia wygładzała się, roztrzęsione wydmy)

linię horyzontu

niebo, ziemię – czyli co nad głową i co pod nogami

temperaturę (ciepły wiatr)

ukształtowanie terenu (śnieżne pola, jezioro otoczone roślinami, ostrza wydmy)

Oczywiście to nie jest kompletna lista elementów, które mogą się znaleźć w opisie przyrody. Zachęcam Cię do uzupełnienia jej o następne, które zauważysz we fragmentach, które znajdziesz.

Co jest jeszcze ważne w opisach natury oprócz składników? To, że są połączone. Zauważ, że narrator nie opowiada o nich po kolei, nie wypunktowuje ich jak ja to zrobiłam, tylko łączy w zgrabną całość. Oczywiście to nie jest takie proste i wymaga praktyki, ale możesz się tego nauczyć. Zacznij właśnie od zrobienia notatek, najlepiej mapy myśli (co to jest i jak z nią pracować możesz przeczytać tutaj) na temat miejsca w naturze, o którym chcesz napisać. Konkretnego miejsca, bo nie da się pisać tekstu o czymś abstrakcyjnym, nie napiszesz opisu przyrody jeśli nie wiesz o czym, o jakim miejscu piszesz. Na mapie postaraj się znaleźć połączenia, dzięki którym w jednym określeniu znajdzie się np. i kolor i kształt.

Kolejnym ważnym elementem są znaczące czasowniki, czyli takie, które nadadzą dynamikę całości i jednocześnie charakter elementom, o których piszesz. Zauważ jak inaczej brzmiałyby te zdania, gdyby użyć nudniejszych czy bardziej statycznych czasowników:

Jastrząb siedział na pniaku.  –  Jastrząb na pniaku czekał, aż coś się poruszy.

…wokół których fruwały miedziane chrząszcze. – …wokół których roiły się miedziane chrząszcze.

korzenie bożodajni i wierzb pojawiały się na powierzchni – korzenie bożodajni i wierzb wyłaniały się na powierzchnię

Na niebie widoczny był kłąb pyłu. – Kłąb pyłu wędrował leniwie po niebie.

Widzisz różnicę? Mam nadzieję, że tak! Postaraj się więc użyć w swoim tekście również takich czasowników, które są ciekawe, mają znaczenie inne niż tylko to, że coś było, stało, pojawiło się.

Ostatnim elementem na który chciałabym, żebyś zwrócił/a uwagę jest kompozycja tekstu – zauważ, że nie jest przypadkowa, że narrator płynie pokazuje nam kolejne elementy, że to nie jest nieruchomy kadr w którym przeskakuje od jednego do drugiego składnika, ale raczej płynny ruch kamery, w której widzimy kolejne rzeczy. Na przykład w ostatnim fragmencie narrator najpierw wysiada z samochodu, czuje wiatr na skórze, spogląda za siebie, aż po horyzont, potem przed siebie, daleko i wreszcie na niebo. Rozumiesz co mam na myśli? Sprawdź jak to jest zrobione w innych opisach, na które się natkniesz. Zacznij od świadomego czytania, porozkładaj trochę opisów na czynniki pierwsze tak jak ja to zrobiłam, a potem zabierz się za mapę myśli i potem za pisanie!

podpis2

Czytelnia

Monolog wewnętrzny bohatera

Monolog wewnętrzny to zapis myśli bohatera w w pierwszej osobie. To fragment narracji w którym nikt nie mówi, tylko czytelnik ma wgląd w myśli bohatera. Dzięki monologowi możemy dowiedzieć się co i jak myśli bohater, co w narracji trzecioosobowej jest bezcenne! Dzięki temu czytelnik dowiaduje się czegoś nawet nie wprost od bohatera – bo bohatera tego nie mówi, tylko ze źródła, wprost z jego głowy!

Dobrze napisany monolog pozwala czytelnikowi pogłębić wiedzę o bohaterze, zbliżyć się do niego, poczuć go, a także dowiedzieć się kiedy zachowuje się wbrew swoim przekonaniom, czy myśli jedno, a robi wprost przeciwnego (a przecież codzienność pełna jest takich sytuacji). I dowiedzieć się nie tylko co myśli, ale też jak i kiedy, a to mówi o nim równie wiele.

Dla mnie dobry monolog wewnętrzny to taki, który brzmi autentycznie, w który wierzę, dzięki któremu czuję jakbym naprawdę zaglądała bohaterowi do wnętrza. Monolog, który brzmi jakby był wypowiedziany albo przemyślany, a jeszcze gorzej obmyślony na konkretny efekt, nie przekona czytelnika i tym samym nie da mu pożądanego poczucia bliskości z bohaterem.

Jak napisać dobry monolog wewnętrzny?

Po pierwsze pamiętaj, że chodzi o uchwycenie tego, co mówimy sami do siebie w swojej głowie. Wszyscy to robią, niektórzy bezustannie i nie jednym głosem. Ten głos w Twojej głowie i tak samo w głowie bohatera to właśnie głos, którym wewnętrznie monologujemy.

Często mamy więcej niż jeden głos i te głosy czasami ze sobą się kłócą (pamiętasz aniołka i diabełka nad głową Kaczora Donalda? mówię właśnie o nich). Jeśli tak jest, to możesz zapisać oba głosy.

Zwróć uwagę na to, w jaki sposób myślimy: chaotycznie, nie całymi pięknymi zdaniami, tylko często zdaniami piętrowo złożonymi, które wcale się nie kończą albo wręcz przeciwnie, pourywanymi, a nawet pojedynczymi zdaniami. A najczęściej jedne przeplatają się z drugimi.

W myślach używamy na pewno tylko słów potocznych. Przecież nikt nie myśli poezją albo oficjalnymi zwrotami!

Czego nie robić?

Nie komentuj sam/a nie siebie, czyli nie opowiadaj czytelnikowi co się z tobą dzieje. W monologu wewnętrznym nie mogą znaleźć się zwroty „złapałam się za kolano”, „weszłam do pokoju”, „wyjrzałam przez okno”. Przecież nikt nie myśli tak o sobie, nikt nie komentuje tego co się z nimi dzieje.

Nie opowiadaj co się wydarzyło. Monolog wewnętrzny jest oczywiście w 1 osobie, ale nie należy go mylić z narracją w 1 osobie, czyli opowiadaniem w 1 osobie co się wydarzyło: „Było już późno kiedy siedliśmy do kolacji. Zadzwonił telefon. To była jego matka”.  – to jest narracja pierwszoosobowa, nie monolog wewnętrzny.

Nie pisz oficjalnych zdań, nie używaj ozdobnego języka, nie pisz kwiecistym stylem.

 

Gdyby zapisać to co myślimy 1:1, to zapewne nie byłoby to dla nikogo zrozumiałe. Zapis byłby strumieniem świadomości, kompletnie chaotycznym zbiorem urywków, labiryntem słów. Nie chodzi więc o to, żeby w monologu wewnętrznym bohatera przedstawić zupełnie surowy strumień myśli. Ale też monolog wewnętrzny nie może brzmieć jak słowa wypowiedziane, jak dialog, jak pięknie ułożony zapis w pamiętniku. Twoim celem jest coś pomiędzy.

Polecam ci taką strategię: zapisz długi strumień świadomości, czyli kompletnie chaotyczny zapis myśli 1:1, bez ładu i składu, bez oceniania i zastanawiania się czy to ma sens. Z tego tekstu wyjmij fragmenty, które będą zrozumiałe dla czytelnika i przekażą mu emocje. Nie redaguj ich specjalnie, nie staraj się wygładzić stylu. Zostaw surowe, wtedy będzie bardziej autentyczne.

podpis2

Czytelnia

Wskazówki od Bardzo Dobrych Pisarzy

W zeszłym tygodniu w Krakowie odbył się Festiwal Conrada. Przez 7 dni mogliśmy chodzić na spotkania z pisarzami z całego świata, także tymi z naprawdę „górnej półki”. Byłam na festiwalu prawie codziennie i skrzętnie notowałam ważne słowa. Dla siebie i dla was. I dziś garść rzeczy od Bardzo Dobrych Pisarzy.

„Trust me to bardzo ważne zdanie w moim życiu i w mojej twórczości” powiedział Michel Faber na początku spotkania i od razu zdobył moją sympatię. Zaufanie jest bardzo ważne też dla mnie. Kiedyś zrobiłam takiego mema „Zaufaj swojemu pisaniu”, który cieszył się dużą popularnością. A ty ufasz?

Faber powiedział jeszcze, że pisał 25 lat zanim opublikował pierwszą książkę. I że nigdy nie myślał o pisarstwie jak o karierze. Po prostu miał historie do opowiedzenia.

Eleanor Catton i Michael Cunningham wspominali o swoich studentach i o swoich metodach uczenia. Bardzo ciekawe rzeczy, byłoby super kiedyś pójść do nich na zajęcia. Ale na razie zostają wskazówki. Catton mówiła o czymś co i ja polecam i w co wierzę: o ćwiczeniach warsztatowych pomagających rozwinąć styl: „Kiedy uczę bardzo często zadaję ćwiczenia imitowania tekstów innych, to bardzo rozwijające i ważne. Nie trzeba wcale zaczynać od pomysłów. Można na początku go nie mieć, a imitowanie stylu innych pisarzy bardzo dużo może nauczyć.”

Jak to możesz zrobić? Przede wszystkim możesz zacząć już dziś! Po prostu zdejmij z półki książkę, otwórz na dowolnej stronie, przeczytaj akapit i spróbuj napisać dalszy ciąg dokładnie w tym samym stylu. Żeby to zrobić, musisz dokładnie przyjrzeć się stylowi pisarza, zauważyć jaki ma rytm zdania, jakich używa słów, czy jest np. dużo przymiotników czy może nie ma ich wcale. Ćwicz tak raz w tygodniu. Po 3 miesiącach będziesz mieć zupełnie inny, znacznie ciekawszy styl. Zakładam się.

Cunningham nie był tak delikatny: „Pytam moich studentów dla kogo piszą i jeśli mówią dla siebie, to każę im się wynosić i wrócić kiedy będą pisać dla kogoś. Ja piszę dla kilku bardzo konkretnych osób, dosłownie dla paru przyjaciół. Bardzo mi to pomaga, kiedy pisząc myślę o kimś konkretnym.”

To jest coś, co polecam przede wszystkim każdemu, kto pisze non fiction. W przypadku poradników, to absolutny początek pracy nad książką, od tego kim jest czytelnik wszystko się dla mnie zaczyna. Nie myślałam, że to też takie ważne w przypadku fikcji, choć widzę dużą różnicę pomiędzy tekstami autoterapeutycznymi, których redakcji odmawiam, bo one nie są po to żeby je redagować, a tymi pisanymi z myślą o czytelnikach.

O ważności czytelnika mówił też Richard Flanagan: „To czytelnik tworzy powieść, nie pisarz, czytelnik urzeczywistnia przez czytanie zapisane słowa, a książka pozwala czytelnikowi zobaczyć historię.”

O magii pomiędzy opowieścią a jej zapisywaniem opowiadała jak zawsze niezwykle Olga Tokarczuk. W zeszłym roku też byłam na spotkaniu na nią i nawet napisałam o tym list czwartkowy, o bohaterce, która do niej przyszła. A teraz Tokarczuk mówiła tak: „Nie byłoby literatury gdyby nie wychodzenie poza nasz materialny świat. Każda książka, która chce mówić coś ważnego ociera się o duchowość, o próbę opowiedzenia o czymś co jest trudne do opisania, nieskończone, niepojęte, teoretycznie  o zakończeniach, o których pisałam całkiem niedawno: „Ja się nigdy nie martwię końcem książki, to przyjdzie, książka sama wie jak się ma skończyć.”

A na koniec jeszcze Stasiuk: „Zawsze chciałem podróżować i patrzeć na świat, a nie się ścigać.”

podpis2

Czytelnia

NIE DRĘCZ SWOJEGO BOHATERA

Zawsze powtarzam, że w pisaniu fikcyjnych tekstów wszystko zaczyna się od bohatera.

Na kursach, kiedy pracuję indywidualnie i w Szkole Pisania Powieści tłumaczę dlaczego bohater jest tak ważny i dlaczego nawet najlepsza fabuła z niedopracowanym, papierowym bohaterem, będzie klapą. Główny bohater to ten, który działa, który jest na pierwszym planie, do którego czytelnik ma najbliżej i którego ma polubić. Jeśli stosujesz narrację pierwszoosobową, to czytelnik widzi świat jego oczami. Jeśli nie dopracujesz bohatera, nie dasz mu życia, to będzie kartonowy, niespójny, nie będzie ciekawy, słowem nikomu nie będzie się chciało o nim czytać. Pisałam już o tym, jeśli nie czytałaś/łeś, to zerknij pod te linki: Wszystko zaczyna się od bohatera i Czego nie wiesz o swoim bohaterze.

Wiesz już, że stworzenie bohatera jest ważne i może wyłapałeś bardzo ważną kwestię: Prawdziwy bohater sam opowie ci swoją historię. Nie będziesz już więcej zastanawiać się, co ma się wydarzyć dalej, bo to on będzie pchał fabułę do przodu. Jeśli masz pomysł na to o czym chcesz opowiedzieć to najpierw zastanów się komu się to przydarza, stwórz swojego bohatera.

Czasami zdarza się jednak tak, że ktoś stworzy bohatera, da mu życie i nie będzie pisał o kartonowej postaci, ale jednocześnie tak bardzo przywiązany jest do swojego pomysłu na fabułę, że zupełnie nie chce słuchać co bohatera ma mu do opowiedzenia, ani tym bardziej nie jest zainteresowany tym co bohater chce robić. Wtedy zmusza go do robienia rzeczy wymyślonych w fabule, wciska bohatera w zaplanowane z góry sytuacje, co więcej, przypisuje mu zachowania, które bohaterowi wcale nie leżą, ale są potrzebne dla rozwoju akcji w konkretnym kierunku. Co się wtedy dzieje? Bohater jest udręczony. Nawet nie zmęczony, ale właśnie udręczony, bo jak ma się czuć ktoś, komu się wmawia jak się czuje zamiast go o to zapytać i każe robić rzeczy, na które w ogóle nie ma ochoty?

Tak, jeśli nie słuchasz głosu swojego bohatera, nie zastanawiasz się, co by w tej sytuacji zrobił, nie piszesz fabuły w której zachowuje się zgodnie ze swoim charakterem, przekonaniami i zwracasz uwagi na jego emocje – dręczysz swojego bohatera. A jak się zachowuje udręczony bohater? Na początku może ci na to wszystko pozwalać, ale im dalej w las, tym bardziej będzie zniechęcony i jak aktor, któremu się nie chce, ze znudzeniem wypowiadał swoje kwestie i wywracał oczami. Będzie grał, na dodatek pewnie dość słabo, nie będzie sobą. Czy taki bohater ma szansę zafascynować czytelnika, porwać go i zachęcić do łapczywego czytania? Chyba nie muszę ci mówić, że nie.

Jeśli będziesz dręczyć swojego bohatera długo, to istnieje ryzyko, że on sobie pójdzie i zostaniesz z jego cieniem, jego konturem, czymś na kształt skóry-wydmuszki, ale możesz tego nawet nie zauważyć, bo tak bardzo będziesz pochłonięta/y pisaniem fabuły, którą sobie wymyśliłaś/łeś. I ockniesz się na końcu książki albo i nie, dowiesz się dopiero kiedy ktoś przeczyta twoją książkę i powie: fajna historia, ale bohater jakiś papierowy.

Jeśli nie chcesz dręczyć bohatera, to zacznij od pracy nad nim, potem pracy z nim, a na końcu, w trakcie pisania fabuły, którą sam może ci opowie, zwracaj na niego uwagę! To on ma być centralną postacią, to przecież jemu różne rzeczy się przydarzają i to jego reakcje pchają fabułę. Czy są z nim spójne? Czy naprawdę tak by się zachował w danej sytuacji? Czy naprawdę to by powiedział? Bezustannie to sprawdzaj i traktuj swoją książkę jako jego opowieść, a nie twoją – wtedy twój bohater będzie szczęśliwy i odwdzięczy ci się opowiadając szybciej niż będziesz w stanie pisać.

podpis2